Mensen met dementie leven op in het museum

Blind, doof of gevoelig voor prikkels: musea richten zich steeds vaker op speciale groepen bezoekers. Rijksmuseum Boerhaave in Leiden biedt sinds kort rondleidingen voor mensen met dementie.

"Kijk, dit is de afdeling gevaarlijk”, zegt de jolige zeventigplusser met grijze kuif, terwijl hij steunt op de vitrine en met dichtgeknepen ogen naar de gekromde messen, een zaag en een handboor kijkt. De anderen knikken instemmend. “Jaha, ik heb ik ze alle tien nog op een rij, hoor.”

De goedgemutste grijsaard is een van vijf ouderen met dementie, die zich samen met hun begeleiders van zorginstelling Topaz hebben verzameld in wetenschapsmuseum Boerhaave. De ‘afdeling gevaarlijk’ toont het instrumentarium van de chirurgijn, zegt museumdocent en rondleider Gerolf Heida. “Hiermee amputeerde hij ledematen, boorde hij door het schedeldak en verrichtte hij aderlatingen.”

Later vraagt Heida: “Laatst nog iemand naar de kapper geweest? Haar knippen deed de chirurgijn in de Middeleeuwen ook, zegt hij. “Een chirurgijn deed van alles, als klant moest je duidelijk zeggen wat je wilde, anders kwam je met één been thuis.”

De man met kuif: “Dat is slordig.”

Ja zuster, nee zuster

In navolging van andere musea verzorgt Rijksmuseum Boerhaave sinds kort speciale rondleidingen voor mensen met dementie. Waarom? "Omdat we niet alleen een museum voor hoogopgeleide, gezonde, witte mensen willen zijn", zegt Desirée Hagens, senior adviseur educatie. "We doen nu een proef met blinden en slechtzienden, maar andere musea richten zich op mensen die doof zijn of autisme hebben. Het is duidelijk een trend om inclusievere programma's aan te bieden."

De rondleiders hebben een training gevolgd waarin ze een en ander opsteken over dementie en over de omgang met patiënten. "Ook omdat mensen soms onverwachts kunnen reageren", zegt Hagens. "Laatst raakte iemand overmand door emoties. Dan moet je weten hoe je daar het best op reageert."

Op deze donderdagmiddag loopt alles als gepland. Heida steekt bewust geen lange monologen af maar stelt vragen en probeert de bezoekers te prikkelen. Een enkele keer gebeurt dat via muziek. Als de groep stopt voor een gedateerd verpleegstersuniform, klinkt Ja zuster, nee zuster. Alle vijf neuriën ze mee. Een vrouw met een meisjesachtige paardenstaart zegt dat ze operatieassistente is geweest en dat ze zo'n uniform ooit heeft gedragen. "Warm, hoor."

Vooroordeel

De rondleidingen voor mensen met dementie zijn op touw gezet door het Stedelijk Museum Amsterdam en het Van Abbemuseum in Eindhoven. De afdeling psychiatrie van het VUmc heeft er onderzoek naar gedaan. Daaruit bleek dat de stemming van mensen met dementie aanzienlijk verbetert, zegt Rose-Marie Droës, hoogleraar psychosociale hulpverlening aan de Vrije Universiteit Amsterdam. "Niet alleen in het museum, maar ook daarna nog."

Samen kijken naar kunst stimuleert de sociale interactie, zegt Droës. "Ze zeggen wat ze ervan vinden, ze luisteren, letten op. Begeleiders of mantelzorgers zijn soms verbaasd over de associaties en spontane reacties."

Dit soort rondleidingen laat museummedewerkers evenmin onberoerd. "Die kijken nadien positiever aan tegen deze patiënten. Ze ontdekken dat het vooroordeel van mensen die de hele dag met hun hoofd op de tafel liggen, niet klopt. Deze mensen kunnen vaak nog een jaar of tien goed functioneren en dus evengoed genieten van een museumbezoek."

Luguber

Het rondleiding in Boerhaave eindigt bij een 19e eeuws schilderij waarop een kind wordt gevaccineerd tegen pokken. Het kind krijgt het koepokkenvirus ingespoten, een vaccin dat goed werkte.

Heida: "U bent zelf misschien ook gevaccineerd, maar kijk eens hoe ze daar rond 1800 over dachten en deelt een A4'tje uit met daarop een spotprent uit de krant." Die toont een groep mensen met bizarre bijwerkingen.

"Er komt een dier uit de neus", zegt de een.

"En een geit uit een been."

"Luguber", zegt de man met grijze kuif.

Het is de vraag wie of wat er op de hak wordt genomen, zegt Heida op weg naar de uitgang. "Het koepokkenvaccin of de mensen die er bang voor zijn."