Mindfulness op school voorkomt geen depressies

Mindfulness  en soortgelijke trainingen helpen niet om psychische problemen bij scholieren te voorkomen. "Je kunt beter eerst screenen op leerlingen die er baat bij hebben."

Basisscholen en middelbare scholen hebben steeds meer oog voor het welbevinden van hun leerlingen. Ze maken stress, angst en somberheid bespreekbaar en geven les in sociale-emotionele vaardigheden. Zo krijgen scholieren meer zicht op hun gevoelens en gedachten, en vallen ze hopelijk minder snel ten prooi aan ernstige psychische malaise als angststoornissen, depressie of suïcide. 

Een zinvol streven, zeker omdat bekend is dat tieners bijzonder kwetsbaar zijn voor deze stoornissen, waarvan driekwart voor het 25e levensjaar de kop opsteekt. Daar komt bij dat de coronatijd heeft laten zien hoezeer de mentale gezondheid van jongeren kan verslechteren. Ruim vier op de tien heeft psychische problemen, zo bleek uit de laatste kwartaalrapportage van het RIVM. En één op de vijf denkt weleens aan zelfdoding.

Op scholen - hoeveel precies is niet bekend - circuleren ondertussen een hoop preventieprogramma’s zoals Kanjertraining, Vrienden, Happyles en mindfulness training. Of ze leerlingen daadwerkelijk weerbaarder maken en psychische problemen kunnen voorkomen, was lang onduidelijk, zegt de Amsterdamse psychologiehoogleraar Pim Cuijpers. “Maar omvangrijk Brits onderzoek laat nu zien dat mindfulness geen enkel effect heeft. En dat geldt waarschijnlijk ook voor veel soortgelijke trainingen.”

Weinig steun

Uit de Britse Myriad-studie van de Universiteit van Oxford, waaraan 84 middelbare scholen en ruim achtduizend leerlingen van 11 tot 13 jaar meededen, blijkt dat mindfulness er niet voor zorgt dat minder leerlingen in het daaropvolgende jaar somber of angstig worden. Kinderen die al niet goed in hun vel zaten, voelden zich daarna zelfs beroerder. Dat strookt met eerdere bevindingen: laagdrempelige preventieprogramma's maken kinderen nog bewuster van hun psychische nood, maar bieden weinig steun.

Volgens het Expertisecentrum Leren en Gedrag, dat in het hele land trainingen verzorgt, groeit het aantal Nederlandse scholen dat mindfulness bied al jaren. Exacte cijfers zijn niet bekend.

De Britse onderzoekers speculeren dat de doelgroep van 11 tot 13 jaar misschien te jong is om voordelen te hebben van de mindfulness training. De training vereist namelijk enige zelfreflectie, waar iets oudere leerlingen wellicht meer toe in staat zijn.

Steekhoudend of niet: Cuijpers ziet weinig heil in preventieprogramma's die als een net over alle leerlingen worden uitgegooid, in de hoop dat sommigen op termijn baat hebben bij de verworven sociaal-emotionele vaardigheden. Het vizier richten op de leerlingen die al problemen hebben, is lucratiever, blijkt ook uit de vakliteratuur.

Universiteiten

Ook kinderpsychiater Arne Popma vraagt zich af hoe zinvol het is om preventie op hele klassen los te laten. "Je kunt beter eerst screenen op leerlingen die er baat bij hebben. Uitleg over mentale gezondheid, schaamte en stigmatisering kan wel voor de hele groep."

Ook bij preventie is het belangrijk om stigmatisering te vermijden, zegt Cuijpers. "Dat kan via wat we 'indirecte preventie' noemen, een nieuwe trend waarbij je niet de psychische maar de dagelijkse problemen aanpakt. Denk aan slecht slapen, perfectionisme, uitstelgedrag en piekeren.

"Dat zijn vaak de voorbodes van angststoornissen en depressie. Als je de piekeraars bijvoorbeeld leert om negatieve gedachten beter te herkennen en om te buigen, technieken die psychotherapeuten ook toepassen, lopen ze minder risico op een depressie."

Hiermee experimenteren op dit moment enkele universiteiten, waaronder de Vrije Universiteit Amsterdam. De instellingen bieden zelfhulpprogramma's aan voor studenten die last hebben van onder meer stress of uitstelgedrag. Meer dan drieduizend studenten hebben al meegedaan. Of het experiment zijn vruchten afwerpt, moet nog blijken. Cuijpers zal de data analyseren.

Het landelijke Centrum voor Mindfulness, dat leraren traint, kent de Britse studie. "De uitkomsten zijn niet rooskleurig", zegt hoofdopleider Ernst Koeleveld. "Ook wij bieden trainingen die klassikaal worden gegeven. En ja, misschien kan het beter. Het is goed om kritisch te blijven."