Over de kracht van het kleine goede

Literatuur op recept: psychologen, psychiaters en therapeuten bevelen boeken aan voor patiënten, wat op de werkvloer bekend staat als bibliotherapie. Psychiater Dirk De Wachter raadt oorlogsroman Leven en lot aan. 

Het boek

“Het is een wonder dat de roman Leven en Lot van de Russische journalist en schrijver Vasili Grossman überhaupt is verschenen. Grossman stuurde het manuscript in 1953, vele jaren na de dood van Stalin, naar de uitgeverij, maar de KGB wist er de hand op te leggen. Gelukkig bestond er een geheime kopie, in 1989 is het boek alsnog gepubliceerd.

Waar gaat het over?

“Tegen het decor van de slag om Stalingrad tijdens de Tweede Wereldoorlog volgen we enkele gewone mensen in hun dagelijks leven dat getekend wordt door alle verschrikkingen maar ook door liefdevolle momenten. Ondanks alle ellende daagt er in de verte steeds een mogelijkheid om verder te leven.”

Voor wie raadt u dit boek aan en waarom?

“Voor alle patiënten. Net als in mijn praktijk laat ik me niet leiden door de stoornissen uit de handboeken, maar door iemands levensverhaal. En zoals patiënten die mishandeld of misbruikt zijn dat van dichtbij hebben meegemaakt, gaat het boek van Grossman over het grote kwaad. Over de gruwelen van de oorlog, de martelingen, het lijden.

“En tegelijk gloeit onder al deze verschrikkingen een zekere kracht, schoonheid, liefde. Zoals dat blijkt uit de scène waarin een oud vrouwtje een stervende Duitse soldaat iets te drinken geeft, terwijl hij een paar uur daarvoor nog haar landgenoten heeft vermoord. In de geste van de vrouw schuilt het fundamenteel menselijke oftewel het kleine goede, zoals de filosoof Levinas dat verwoordde.

“Iets te drinken geven, een vriendelijke glimlach op straat, een schouderklop. Zie hier het ’onnozele’, naïeve goede dat de ene mens voor de ander doet. Het zijn kruimels, maar met een diamanten structuur. Ze zijn niet te vernietigen, ook niet door de pletwals van het kwaad.

“Via deze lichtpuntjes van intermenselijkheid blijft het leven de moeite waard. Voor iedereen maar zeker ook voor psychiatrische patiënten is het belangrijk om daar oog voor te hebben. Ook om niet weg te kwijnen in een slachtofferrol maar met geheven hoofd de lastigheden te counteren.

“Je kunt er cynisch over doen, want wat stelt dat nou voor, een glimlach van een voorbijganger of een schouderklop. Het lijden zal er niet minder om worden, en toch is het kleine goede datgene waar het uiteindelijk om gaat, wat ons verder doet leven.

“Ook al staat het haaks op deze tijd, waarin egoïsme en eigenbelang prevaleren. Waarin alles groots moet zijn en triomfantelijk. Het kleine goede vind je niet op Instagram, het is zo futiel en broos dat het afbrokkelt als je het alleen al benoemt. In Leven en Lot schuilt het tussen de regels.”

“Ik geef geen literatuurles in mijn spreekkamer, maar ik heb het boek van Grossman weleens aan patiënten aangeraden. Ik hoop dan dat ze de ‘kleine’ kracht voelen. Dat die hun ellende het hoofd biedt, houvast geeft, als een barst in de duisternis.”

Dirk De Wachter is psychiater in het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven