Foto: Pixabay

Circa 75 duizend Nederlandse patiënten met psychoses krijgen niet de zorg die ze volgens specialisten nodig hebben. De landelijke richtlijn schrijft voor dat deze mensen veel baat hebben bij psychotherapie. Toch krijgt driekwart van de in totaal bijna 100 duizend psychotische patiënten die therapie niet.

Dat staat in het rapport Praten naast pillen, dat vandaag wordt gepubliceerd door de Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve therapieën (VGCt). Negentien GGZ-instellingen vulden vragenlijsten in over de behandeling van 24 duizend (thuiswonende) patiënten met psychotische stoornissen. Van hen blijkt 70 tot 75 procent in de afgelopen drie jaar geen psychotherapie voor psychoses te hebben gekregen.
De belangrijkste reden is dat er te weinig behandelaars zijn. De psychologen die er wel zijn, laten zich vaak afschrikken door de complexe problemen waar de patiënten mee kampen en denken dat er bij deze groep weinig winst te behalen valt. Dat is ten onrechte, zegt klinisch psycholoog en VU-onderzoeker David van den Berg, die de studie naar de behandeling uitvoerde. ‘Dat zijn verouderde opvattingen, die stammen uit de tijd dat patiënten louter medicatie kregen.’ 

Hallucinaties
Een gebrekkige behandeling kan buitengewoon ernstige gevolgen hebben, zegt Van den Berg. Wanen of stemmen in het hoofd kunnen het leven zwaar ontwrichten, en daarom hebben deze patiënten tenminste recht op de basisinterventies, vindt de VU-onderzoeker. Mensen met een psychotische stoornis wonen meestal niet in instellingen maar thuis, wat hen extra kwetsbaar maakt. 
De samenleving loopt mogelijk ook gevaar. Uit onderzoek blijkt dat deze patiënten vaker slachtoffer zijn van geweld dan dader, maar zij vallen incidenteel ook onschuldige omstanders aan. Een van hen was Bart van U. die in 2014 oud-minister Els Borst vermoordde. Diverse instanties maakten destijds excuses vanwege het falende toezicht op verwarde personen. Toch ging het daarna nog diverse malen mis. In 2017 vermoordde de verwarde Philip O. zonder aanleiding Joost Wolters in een Amsterdamse metro. 
De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) uitte enkele weken geleden nog felle kritiek over de zorg voor patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen. De OVV richtte zijn pijlen vooral op de beroerde organisatie van de zorg, waardoor patiënten en hun omgeving steeds vaker in onveilige situaties belanden, soms met dodelijke afloop.
Veel leed kan voorkomen worden, denken specialisten. Psychotherapie is een wezenlijk onderdeel van de behandeling van psychoses en kan klachten verminderen, blijkt uit tal van wetenschappelijke studies. De hallucinaties, achterdocht en angst nemen af, en menig patiënt kan de draad van het leven weer oppakken.

Virtual reality
Maar ook Zorginstituut Nederland, dat de kwaliteit van de zorg in de gaten houdt, heeft sterke aanwijzingen dat de bewuste psychotherapie - gesprekken plus praktische begeleiding - erbij inschiet. Een analyse van zorgdeclaraties bij 35 duizend langdurige patiënten laat zien dat 8 procent één of meerdere sessies heeft gehad en dat slechts de helft hiervan het minimum van zestien sessies volgde.
Staatssecretaris Paul Blokhuis laat weten dat hij het onderzoek een ‘opvallend en zorgelijk signaal’ vindt. ‘Ik wil snel van GGZ-bestuurders en professionals horen hoe zij dit beoordelen.’
De Groningse psychiatriehoogleraar Wim Veling, niet betrokken bij het onderzoek, noemt de conclusies ‘treurig’. Het is volgens Veling buitengewoon belangrijk dat patiënten met psychotische stoornissen psychotherapie krijgen, maar ook in Groningen lukt het niet om psychologen ervoor warm te maken.
Veling en zijn collega’s onderzoeken daarom of virtual reality uitkomst biedt. Hierbij worden patiënten met behulp van een VR-bril een wereld binnengeloodst waar ze achterdochtig worden, waar ze geconfronteerd worden met hun angsten. ‘Bij deze behandelingen heb je waarschijnlijk minder psychologen nodig. En het bespaart tijd omdat je niet met de patiënt de straat op hoeft.’

Antipsychotica
Het ministerie van Volksgezondheid zou op korte termijn meer geld moeten vrijmaken om psychologen aan te trekken, vindt VU-onderzoeker Van den Berg. ‘Als iedereen met psychoses psychotherapie zou krijgen, zou dat de overlast van verwarde personen op straat zeker verminderen.’
Het gros van de patiënten met een psychotische stoornis krijgt wel medicatie - meestal antipsychotica. Maar ook dat verloopt niet altijd conform de richtlijnen, vermoedt Zorginstituut Nederland, dat daarnaar nu onderzoek doet. Zo houden instellingen niet altijd, zoals voorgeschreven, een actueel medicatieoverzicht bij.