Soms kan één gesprek een keerpunt zijn

Geen tien therapeutische sessies maar één gesprek van een uur. Heeft dat zin, als je psychisch in de knoop zit? Ja, toont onderzoek. “Het is geen wondermiddel, maar kan wel een diep inzicht geven.”

Ze doet genoeg leuke dingen met haar vriend, zegt Barbara van Apeldoorn (59), daar ligt het niet aan. Maar Van Apeldoorn (niet haar echte naam) mist de verdieping. “De onvoorwaardelijkheid, het gevoel dat het in de kern goed zit… Dat is er niet. Het maakte me ongelukkig en ik zat alleen nog maar te piekeren, alles kapot te analyseren.”

Ze heeft al aardig wat therapie achter de rug, zegt ze, en kent haar angsten, weet dat ze als kind onveilig is gehecht. Maar hoe gedraagt ze zich in een relatie? “Ik vind het te makkelijk om met de vinger naar mijn vriend te wijzen. Hij heeft nog een hoop therapeutisch werk te verzetten, daar niet van. Maar wat is mijn aandeel? In hoeverre draag ik bij aan de onderlinge afstand die we voelen?”

Op zoek naar antwoorden kiest Van Apeldoorn voor single session therapy (SST). Dat is een behandeling of consult bestaande uit één gesprek, in duur variërend van een uur tot een dagdeel. In Nederland zijn deze eenmalige gesprekken een rariteit, terwijl ze in de VS, Canada en Australië tot het behandelrepertoire behoren.

“Binnen een kwartier raakten we de kern”, zegt Van Apeldoorn, die in januari afsprak met een psycholoog van Yet, een organisatie die gespecialiseerd is in SST. “De psycholoog ontrafelde de kluwen waarin ik verstrikt was geraakt. En ik ontdekte dat ik in feite bang ben voor een gebroken hart, en dat ik me niet kwetsbaar durf op te stellen. Zodra we ruzie krijgen, doe ik de luiken dicht en vertrek ik naar mijn eigen huis. Zoek het maar uit, denk ik dan! ” Zo vermijdt ze de emotionele diepte waar ze tegelijk naar verlangt.

Geen peptalk

De een wil weten waar de somberheid vandaan komt, een ander zoekt naar wegen om met angst om te gaan. En weer een ander maakt zich zorgen over een naderende burn-out. Iedereen die iets aan zichzelf of zijn situatie wil veranderen, is geschikt voor een single session therapy (SST), zegt psycholoog Helen van Empel - die het gesprek met Van Apeldoorn leidde.

De kracht van SST schuilt niet in een nieuwe therapeutische benadering, zegt Van Empel, maar in de mindset, focus en timing van de eenmalige ontmoeting. Daarin draait alles om het probleem waar de cliënt op dat moment last van heeft. "Je zoekt samen de diepte en confronteert de cliënt met zichzelf. SST is geen wondermiddel, maar één gesprek kan wel een diep inzicht geven of een keerpunt betekenen."

De behandelaar bezondigt zich niet aan peptalk, dringt niet zijn eigen oplossingen op, zegt Van Empel, tevens de auteur van het eerste Nederlandse handboek over SST, dat in februari is gepresenteerd. "Je stelt je dienstbaar op, en maakt gebruik van het oplossend vermogen en de veerkracht van de cliënt. Je geeft een zetje in de goede richting."

Soms is één gesprek voldoende om weer in het juiste spoor te belanden, soms niet. "De uitkomst kan evengoed zijn dat de cliënt er goed aan doet om in therapie te gaan."

Alcoholmisbruik

SST doet zijn intrede in de jaren tachtig van de vorige eeuw, wanneer onderzoek aantoont dat veel patiënten in therapie slechts één keer komen opdagen. Van de honderdduizend cliënten die tussen 1938 en 1988 in behandeling zijn in een Californische kliniek, woont 30 procent maar één sessie bij. Australisch onderzoek uit 2008, onder 115.000 patiënten, wijst uit dat 42 procent slechts één keer verschijnt.

Sommigen zullen afgehaakt zijn uit onvrede, maar dat lijkt niet voor het merendeel te gelden. Van de Californiërs die het bij één keer hielden, bleek 78 procent enthousiast over de ene ontmoeting.

Dat de eenmalige gesprekken gunstig uitpakken bij psychische malaise is al vaker aangetoond, maar eind januari verscheen in het vakblad Annual reviews voor het eerst een zogeheten umbrella-studie over SST. Daarin vat de Amerikaanse klinisch psycholoog en onderzoeker Jessica Schleider de bevindingen samen van 24 eerder uitgevoerde overzichtsstudies, waarvan de meeste zijn gepubliceerd in de afgelopen vijf jaar. Samen omvatten ze de resultaten van 415 afzonderlijke experimenten.

De meeste overzichten - 20 van de 24 - tonen gunstige effecten van SST bij meerdere psychische problemen, concludeert Schleider. Dat is onder meer het geval bij angststoornissen, (alcohol)verslaving en depressies. Bij eetstoornissen en suïcidaliteit zijn de resultaten gemengd. Bij driekwart van de studies zijn deelnemers niet alleen na afloop gepolst maar ook op een later moment, van enkele weken tot twee jaar.

Psychokwakzalverij

SST kent vele gezichten. Van inloopklinieken, waar twee therapeuten of coaches urenlang in gesprek zijn met een cliënt of gezin, tot online gesprekjes van tien minuten met jongeren. In Nederland zijn de instellingen die SST aanbieden, echter op één hand te tellen.

De scepsis overheerst, zegt Van Empel, die vaak hoort dat ‘SST niet meer is dan een pleister op de wond’. Of: ‘Als één gesprek voldoende is om verder te kunnen, dan is er niet echt sprake van een serieus probleem.’

De Vereniging tegen de Kwakzalverij nomineerde eind vorig jaar RINO Amsterdam, een belangrijk opleidingsinstituut voor de GGZ, voor de Meester Kackadorisprijs, omdat het SST-trainingen verzorgt, gegeven door twee psychologen zonder BIG-registratie. De Vereniging tegen de Kwakzalverij waarschuwde voor ‘psychokwakzalverij’ omdat SST geen psychotherapie is.

"Zo zie ik het ook niet", zegt Van Empel, een van de RINO-trainers. "De naam ‘single session therapy’ suggereert misschien dat een behandeling van vele weken of maanden net zo goed in één sessie kan, maar dat is niet het idee. Ik zie SST niet als psychotherapie, maar wel als een waardevolle aanvulling aan het behandelaanbod."

Wachtlijsten

Een eenmalig gesprek is niets nieuws, zegt Rudolf Ponds, voorzitter van Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP). “Iedere behandelaar kent patiënten die aan één sessie genoeg hadden. Dat zijn vaak cliënten, onder wie jongeren, die onzeker zijn over het bestaan of die behoefte hebben aan wat ordening. Dat kan al heel therapeutisch werken. Ik denk dat daar de kracht zit van SST, zeker bij gemotiveerde cliënten met lichte klachten. Als beroepsgroep hebben wij daar geen bezwaar tegen.”

Dat de gesprekken vooral bij milde klachten werken, blijkt volgens Ponds ook uit de umbrella-studie. “Die laat tevens zien dat de gezondheidswinst van SST niet al te groot is. Een reguliere depressiebehandeling van acht tot tien weken is twee keer zo effectief."

En ja, ook Ponds heeft moeite met de term single session therapy, die verkeerde verwachtingen kan scheppen bij cliënten. Daarnaast vraagt de voorzitter van het NIP zich af of de klachten in één gesprek in volle omvang op tafel komen. "Het vraag aardig wat deskundigheid om goed in te schatten of er onderliggend zwaardere problematiek speelt. Niet alle coaches lukt dat."

Ondertussen stellen de beroepsorganisaties in de GGZ zich steeds nadrukkelijker de vraag of en hoe lang cliënten moeten worden behandeld, zegt Ponds. “De teneur is: laten we kritisch kijken naar de therapieën die we aanbieden en proberen te voorkomen dat we langer behandelen dan nodig is. Zo zouden we de wachtlijsten enigszins kunnen terugdringen.”

No bullshit

À propos wachtlijsten. Het eenmalige gesprek kan ook dienen om wachttijden te overbruggen. Dat gebeurt bij Accare, een van de grote GGZ-instellingen voor kind- en jeugdpsychiatrie met vestigingen in het noorden en oosten van het land. "Sinds 2022 bieden we gezinnen zogeheten ‘Krachtgesprekken’ die berusten op SST-principes", zegt Tamara Luijer.

Ze maken geen deel uit van de behandeling, maar kunnen voorkomen dat de klachten verergeren en de spanningen in het gezin oplopen. De gesprekken zijn niet verplicht maar worden kort na aanmelding gepland op verzoek van de gezinnen, die zelf bepalen wat er aan bod komt. Meestal komen ze met een concreet probleem dat voor veel stress zorgt.

Eén gezin wachtte op behandeling van de dochter die meerdere psychische problemen had, zegt Luijer, maar worstelde op dat moment vooral met de vraag: hoe krijgen we onze dochter weer zover dat ze naar school gaat? "Omdat ze alle dagen thuis zat, liep de spanning hoog op. Enkele weken later ging ze weer drie dagen per week naar school, wat iedereen veel lucht gaf."

Het Krachtgesprek duurt anderhalf uur en volgt een strakke lijn. "We noemen het de no-bullshit-aanpak, omdat je je puur en alleen richt op de hulpvraag en niet ingaat op bijzaken. Daarbij zoek je naar de veerkracht van het gezin, dat zelf het beste weet wat helpt en dus ook oplossingen aandraagt."

Juridische haken en ogen

Uit evaluaties van Accare blijkt dat gezinnen bijzonder tevreden zijn over de Krachtgesprekken. Ze hebben hen goed geholpen (cijfer 8,3) en zouden ze aanraden aan anderen (8,9). "De interesse van andere instellingen is groot", zegt Luijer. "Een organisatie van het formaat van Accare overweegt nu ook om deze gesprekken te introduceren."

Al zitten daar juridische haken en ogen aan. Zodra zorginstellingen dit soort hulp bieden aan patiënten of gezinnen die op de wachtlijst staan, zijn ze aansprakelijk als er iets misgaat. "Dat is voor veel instellingen een dilemma. Maar onze ervaring is dat eventuele 'crises' juist uitblijven als je op tijd helpt."

Het voordeel daarvan is ook dat gezinnen met een goed gevoel de behandeling ingaan, zegt Luijer. "En dat de behandeling daardoor minder lang duurt en de wachtlijsten korter worden. Maar goed, dat laatste is míjn hypothese. Of die klopt, moet blijken."